Budowa ciała wybitnie przystosowana do dennego trybu życia: płaski brzuch, ułatwiający przywieranie do dna, wybitnie dolny pysk, otoczony czterema wąsikami. Barwa grzbietu oliwkowa, boków – złotawa. Przednia krawędź wciętej płetwy grzbietowej zgrubiała i piłkowana, jak u karpia. Dorasta do przeszło 6 kg przy ponad 80 cm długości, najczęściej łowi się sztuki do 60 cm. Wyglądem bardzo do niej zbliżona jest brzanka, która jednak ma płetwę grzbietową niższą i nie wciętą o przedniej krawędzi gładkiej. Najczytelniejszą cechę rozpoznawczą stanowi płetwa odbytowa: u brzany prosta i oddalona od ogonowej; u brzanki – zaokrąglona, ułożona wzdłuż tułowia sięga nasady płetwy ogonowej. Żywi się bezkręgowcami wygrzebywanymi z dna, ściąganymi z kamieni, które brzana potrafi czasem obracać, by dostać się do powierzchni dolnej, obfitującej w pożywienie.
Gdzie:
Środkowe i wyższe, lecz nie wyraźnie górskie biegi większych rzek o wodzie wartkiej, czystej, niezbyt zimnej, dnie piaszczysto-żwirowatym lub kamienistym, w którym szuka uskoków i zagłębień. Za dnia trzyma się silnego nurtu, dołów pod jazami, wartkich skrajów zatok, okolic dopływów. W czystej wodzie widać przesuwające się przy dnie ryby, bądź ich cienie, bądź zółtawe rozbłyski towarzyszące obracaniu się ryb na boki podczas zbierania pokarmu. Pod wieczór ściągają w miejsca spokojniejsze; niekiedy wyskakują nad wodę z charakterystycznym furkotem.
Kiedy:
Najlepszym okresem jest późne lato i jesień, do końca października. Bierze jednak też wcześniej, od marca. Na ogół wcześnie rano i wieczorem, jedynie przy zmętnieniu wody – cały dzień. W zimie żeruje słabo, ale daje się łowić spod lodu.
Na co:
Podczas wiosennych przyborów wszelkie dżdżownice, latem, w wodzie czystej – larwy wodne (zwłaszcza coraz rzadsze widelnice), białe robaczki, pijawki, bardzo małe żywce (zwłaszcza głowacze i kiełbie), martwe rybki lub fileciki. Typową przynętą brzanową jest ser; szczególną skuteczność wykazuje tzw. serek cielęcy, czyli ścięte mleko, uzyskiwane w rzeźniach z żołądków młodych cieląt, wydzielające bardzo mocny, ostry zapach. Konopie, kasza kukurydziana, groch, ciasta, kiełbasa. Błystki, zwłaszcza obrotowe, sztuczne muszki – nimfy.
Jak:
Podstawowa zasada – przynęta musi się przesuwać po dnie lub na nim spoczywać. Na średnich głębokościach gruntówka z przynętami niewielkimi, w nurcie głębokim i wartkim – zestaw mocniej obciążony i przynęty duże. W metodzie angielskiej oznacza to odpowiednio zestaw lekki ze spławikiem typu Avon (haczyk nr 12 lub zbliżony) i najcięższy, ze spławikiem Balsa (haczyk nr 8 lub zbliżony). Na wszelkich głębokościach oraz w dołach wymytych za przeszkodami doskonale sprawdza się przystawka z ciężarkiem toczącym się po dnie. W większych rzekach o równym korycie można łowić na nimfy z drewienkiem tyrolskim.
Zacięcie musi być dość mocne. Brzana jest niezwykle silna, a walkę dodatkowo utrudnia nurt. Ponadto może się zdarzyć tarcie przyponem o piłkowaną krawędź płetwy grzbietowej, co zagraża osłabieniem żyłki. Ikra brzany jest trująca.
Ochrona:
Wymiar ochronny: 40 cm
Okres ochronny: od 1 stycznia do 30 czerwca,
Limit dzienny: 3 sztuki,
Tarło: od maja do czerwca.
——————————————